Trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia đang diễn ra mạnh mẽ, trí tuệ nhân tạo (AI) nổi lên như một trong những công nghệ cốt lõi, mang tính đột phá, có khả năng thay đổi căn bản phương thức hoạt động của các cơ quan tư pháp, trong đó có ngành Kiểm sát nhân dân. Việc nghiên cứu, ứng dụng AI vào hoạt động kiểm sát không chỉ là yêu cầu tất yếu mà còn là giải pháp quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả, tính minh bạch và kịp thời trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao.



1. Vai trò của AI trong công tác kiểm sát
AI là tập hợp các công nghệ cho phép máy móc mô phỏng tư duy và hành vi của con người như học tập, lập luận, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, nhận diện hình ảnh, v.v. Trong lĩnh vực kiểm sát, AI có thể hỗ trợ đắc lực trong nhiều nghiệp vụ, như:
• Phân tích, tra cứu và xử lý văn bản pháp luật: Hệ thống AI có khả năng tự động phân loại, nhận diện các văn bản, giúp cán bộ kiểm sát nhanh chóng tra cứu, áp dụng đúng quy định pháp luật vào từng vụ việc cụ thể.
• Hỗ trợ đánh giá chứng cứ, hồ sơ vụ án: Trí tuệ nhân tạo có thể hỗ trợ phát hiện các mâu thuẫn, điểm bất thường trong lời khai, chứng cứ hoặc trình tự tố tụng thông qua việc phân tích dữ liệu lớn từ các vụ án trước đó.
• Phân tích dữ liệu tội phạm: Trên cơ sở tổng hợp thông tin từ nhiều vụ án, hệ thống AI có thể đưa ra các mô hình dự báo hành vi phạm tội, xu hướng phát sinh tội phạm mới, từ đó phục vụ công tác phòng ngừa và kiến nghị phòng, chống tội phạm.
2. Một số ứng dụng tiềm năng
Trong điều kiện thực tiễn của ngành Kiểm sát Việt Nam, có thể nghiên cứu và từng bước triển khai các ứng dụng AI vào các lĩnh vực sau:
• Số hóa và nhận diện nội dung hồ sơ: Áp dụng công nghệ OCR (nhận dạng ký tự quang học) kết hợp AI để trích xuất dữ liệu từ các tài liệu giấy, hồ sơ vụ án, giúp giảm thời gian xử lý, lưu trữ và tìm kiếm.
• Phân tích tự động các bản cáo trạng, quyết định, kháng nghị: Hệ thống có thể tự đánh giá mức độ tương đồng về cấu trúc, nội dung, phát hiện lỗi định dạng hoặc bất thường trong lập luận pháp lý.
• Trợ lý ảo cho cán bộ kiểm sát: Xây dựng công cụ hỏi đáp thông minh hỗ trợ cán bộ tra cứu pháp luật, hướng dẫn quy trình nghiệp vụ, cảnh báo sai sót trong quá trình tố tụng. Hiện tại VKSND tối cao đang thử nghiệm phần mềm “Trợ lý ảo cho Kiểm sát viên” tại một số địa phương, sắp tới sẽ hoàn thiện và triển khai sử dụng cho toàn ngành Kiểm sát.



• Phân tích hành vi tố tụng: Sử dụng AI để theo dõi, tổng hợp thống kê về việc tuân thủ thời hạn, trình tự thủ tục của các cơ quan tiến hành tố tụng, góp phần nâng cao kỷ luật nghiệp vụ.
3. Khó khăn và thách thức
Dù tiềm năng rất lớn, việc ứng dụng AI trong ngành Kiểm sát vẫn đang ở giai đoạn sơ khai và gặp phải nhiều rào cản:
• Thiếu dữ liệu chuẩn hóa: AI muốn phát huy hiệu quả cần có nguồn dữ liệu lớn, sạch, được cấu trúc tốt – điều mà hiện nay vẫn còn hạn chế do hồ sơ đa phần vẫn ở dạng giấy hoặc không thống nhất về định dạng.
• Hạn chế về hạ tầng và nhân lực CNTT: Việc triển khai các hệ thống AI đòi hỏi hạ tầng máy chủ, bảo mật và đội ngũ kỹ thuật đủ năng lực – điều này còn chưa đồng đều giữa các đơn vị trong ngành.
• Rào cản pháp lý và đạo đức: Việc để hệ thống tự động tham gia vào các khâu trong tố tụng cần được kiểm soát chặt chẽ để bảo đảm tính pháp lý, tránh vi phạm nguyên tắc suy đoán vô tội hoặc xâm phạm quyền cá nhân.
4. Định hướng triển khai trong thời gian tới
Để từng bước đưa AI vào phục vụ công tác kiểm sát, ngành cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm:
• Xây dựng cơ sở dữ liệu điện tử quy mô lớn, được cấu trúc theo chuẩn định dạng để phục vụ cho việc huấn luyện các mô hình AI.
• Triển khai các dự án thử nghiệm (pilot) ở những khâu có thể tự động hóa cao như: tra cứu văn bản, phát hiện lỗi văn bản, hỗ trợ báo cáo thống kê…
• Hợp tác với các đơn vị nghiên cứu, doanh nghiệp công nghệ để tiếp cận tri thức mới, đồng thời bảo đảm an toàn thông tin trong suốt quá trình triển khai.
• Đào tạo đội ngũ cán bộ có tư duy số: Không chỉ dừng ở việc sử dụng công cụ, mà cần xây dựng một đội ngũ cán bộ có khả năng hiểu và kiểm soát các công nghệ mới trong hoạt động chuyên môn.
Trí tuệ nhân tạo sẽ không thay thế con người trong công tác kiểm sát, nhưng chắc chắn sẽ là công cụ hỗ trợ đắc lực, giúp giảm tải công việc, tăng độ chính xác và hiệu quả trong xử lý nghiệp vụ. Việc sớm tiếp cận, nghiên cứu và ứng dụng AI là bước đi cần thiết để ngành Kiểm sát nhân dân thích ứng với thời đại số, góp phần xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng và minh bạch.