I. THỰC TIỄN PHÁT SINH VÀ VAI TRÒ CHỦ ĐỘNG CỦA VIỆN KIỂM SÁT.
1. Thực tiễn vụ án và Quyết định tạm đình chỉ sai lầm.
Vụ án hành chính (HCST) được Tòa án nhân dân (TAND) tỉnh Đồng Nai thụ lý liên quan đến khiếu kiện quyết định hành chính trong lĩnh vực đất đai của bà BTT. Nội dung khởi kiện xoay quanh yêu cầu Tòa án tuyên bố hành vi hành chính và hủy Quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu của Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) thành phố Biên Hòa (cũ), nay là cơ quan kế thừa quyền và nghĩa vụ tố tụng là Chủ tịch UBND phường Trấn Biên, liên quan đến việc thu hồi và bồi thường đất. Đây là một vụ án phức tạp, liên quan đến nhiều thửa đất và chính sách pháp luật đất đai qua nhiều thời kỳ.
Sau khi thụ lý và ban hành Quyết định xét xử, ngày 30 tháng 10 năm 2025, TAND tỉnh Đồng Nai bất ngờ ban hành Quyết định tạm đình chỉ giải quyết vụ án hành chính số 87/2025/QĐST-HC.
Lý do Tòa án đưa ra: Cần đợi kết quả cung cấp tài liệu, chứng cứ của Ủy ban nhân dân thành phố Biên Hòa (nay là Chủ tịch UBND phường Trấn Biên, tỉnh Đồng Nai) mới giải quyết được vụ án, áp dụng điểm đ, khoản 1, Điều 141 Luật Tố tụng hành chính năm 2015 (LTTHC).
Ngay sau khi nhận được Quyết định này, Viện kiểm sát nhân dân (VKSND) tỉnh Đồng Nai (Phòng 10) đã chủ động nghiên cứu hồ sơ và kịp thời phát hiện vi phạm nghiêm trọng trong tố tụng.
2. Sự can thiệp kịp thời bằng Kháng nghị phúc thẩm
Thực hiện chức năng kiểm sát hoạt động tư pháp theo Điều 27 Luật Tổ chức VKSND năm 2014, VKSND tỉnh Đồng Nai đã ban hành Quyết định kháng nghị phúc thẩm toàn bộ Quyết định tạm đình chỉ số 87/2025/QĐST-HC.
Căn cứ Kháng nghị:
TAND tỉnh Đồng Nai đã viện dẫn “Cần đợi cơ quan, tổ chức cung cấp tài liệu, chứng cứ theo yêu cầu của Tòa án mới giải quyết được vụ án" để tạm đình chỉ. Tuy nhiên, việc áp dụng này là không phù hợp với các quy định cơ bản của LTTHC về trách nhiệm chứng minh và nghĩa vụ cung cấp tài liệu, chứng cứ.
Cụ thể, theo Điều 10 LTTHC năm 2015, “Cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi nhiệm vụ quyền hạn của mình có nghĩa vụ cung cấp đầy đủ và đúng thời hạn tài liệu, chứng cứ mà mình đang lưu giữ, quản lý cho… Tòa án, Viện kiểm sát…; trường hợp không cung cấp được thì phải thông báo bằng văn bản và nêu rõ lý do…".
Việc cơ quan bị kiện (UBND phường TB) chưa cung cấp đầy đủ tài liệu, chứng cứ không phải là căn cứ để Tòa án đơn phương tạm đình chỉ. Thay vì tạm đình chỉ, Tòa án phải áp dụng các biện pháp tố tụng mạnh mẽ hơn như: ban hành văn bản yêu cầu bị kiện phải cung cấp tài liệu chứng cứ trong thời hạn quy định và áp dụng các chế tài tố tụng nếu cơ quan này vi phạm nghĩa vụ.
Việc tạm đình chỉ với lý do trên đã vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc tố tụng, làm kéo dài thời gian giải quyết vụ án một cách không cần thiết, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện (bà BTT).
VKSND tỉnh Đồng Nai đã đề nghị Tòa án nhân dân tối cao giải quyết thủ tục phúc thẩm theo hướng hủy Quyết định tạm đình chỉ và chuyển vụ án cho TAND tỉnh Đồng Nai để tiếp tục giải quyết vụ án theo đúng quy định pháp luật.
II. KHÓ KHĂN, VƯỚNG MẮC VÀ PHÂN TÍCH SÂU VẤN ĐỀ PHÁP LÝ
1. Vi phạm phổ biến trong việc áp dụng Quyết định tạm đình chỉ
Từ thực tiễn kiểm sát án hành chính tại Đồng Nai và các địa phương khác, việc Tòa án lạm dụng hoặc áp dụng sai căn cứ tạm đình chỉ là một trong những vi phạm tố tụng phổ biến và nguy hiểm nhất làm gia tăng tình trạng án tồn đọng, kéo dài.
Vấn đề pháp lý cốt lõi: Điều 141 LTTHC quy định căn cứ tạm đình chỉ phải là các trường hợp bất khả kháng, khi Tòa án đã thực hiện hết các biện pháp tố tụng mà không thể tiếp tục giải quyết được (như đợi kết quả giám định bổ sung, đợi thực hiện ủy thác tư pháp ra nước ngoài).
Sai lầm của Tòa án: TAND tỉnh Đồng Nai đã nhận định sai về bản chất của việc "đợi cung cấp tài liệu, chứng cứ" từ cơ quan hành chính nhà nước. Đây là nghĩa vụ bắt buộc của người bị kiện (theo Điều 57 LTTHC về quyền và nghĩa vụ của người bị kiện). Khi người bị kiện không thực hiện nghĩa vụ, Tòa án phải sử dụng quyền năng tố tụng của mình để cưỡng chế hoặc coi đó là căn cứ để Tòa án giải quyết vụ án theo hướng có lợi cho người khởi kiện, chứ không phải là căn cứ để tạm đình chỉ theo điểm đ, khoản 1, Điều 141 LTTHC.
Hậu quả: Việc tạm đình chỉ sai căn cứ không chỉ kéo dài thời gian giải quyết vụ án, gây bức xúc cho người dân mà còn làm giảm hiệu lực, hiệu quả của công tác kiểm sát tư pháp. Nếu VKS không kịp thời kháng nghị, vụ án sẽ bị "treo" vô thời hạn, thậm chí có thể dẫn đến hết thời hiệu khởi kiện lại nếu có hủy án.
2. Khó khăn nghiệp vụ trong phát hiện vi phạm
Công tác kiểm sát Quyết định tạm đình chỉ (QĐĐC) thường gặp phải các khó khăn: Tính kịp thời của QĐĐC: Quyết định tạm đình chỉ thường không được gửi đồng thời ngay khi ban hành. Theo quy định, Tòa án phải gửi QĐĐC trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày ra quyết định (Khoản 3 Điều 213 LTTHC), nhưng trên thực tế, VKS đôi khi nhận được chậm trễ hoặc phải chủ động yêu cầu. Điều này gây khó khăn cho KSV trong việc nghiên cứu và ban hành Kháng nghị phúc thẩm trong thời hạn 07 ngày (Khoản 1 Điều 213 LTTHC).
Áp lực hồ sơ: (Từ kinh nghiệm chung của các địa phương) Phòng Kiểm sát án hành chính thường phải kiểm sát số lượng lớn hồ sơ trong thời gian ngắn. Việc phát hiện vi phạm về căn cứ tạm đình chỉ đòi hỏi KSV phải có kỹ năng nghiệp vụ chuyên sâu, phân biệt rõ giữa trường hợp tạm đình chỉ do lỗi hệ thống (tại Điều 141 LTTHC) và tạm đình chỉ do lỗi cố ý hoặc vô ý của đương sự/người bị kiện.
Thẩm quyền của KSV: Theo quy định, việc ban hành kháng nghị phúc thẩm Quyết định tạm đình chỉ phải do Viện trưởng hoặc Phó Viện trưởng VKS cấp trên trực tiếp ban hành. Do đó, KSV phải có sự tham mưu chuẩn xác, nhanh chóng, thể hiện được tính nghiêm trọng của vi phạm để Lãnh đạo VKS ra quyết định kịp thời.
III. KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG KIỂM SÁT
Vụ việc Kháng nghị Quyết định tạm đình chỉ số 87/2025/QĐST-HC là một kinh nghiệm quý báu và là bài học nghiệp vụ cho VKS hai cấp tỉnh Đồng Nai, đặc biệt trong việc thực hiện Chỉ thị của VKSND Tối cao về tăng cường trách nhiệm công tố trong hoạt động tư pháp và Kế hoạch kiểm sát việc giải quyết án tồn đọng kéo dài.
1. Kinh nghiệm rút ra từ vụ Kháng nghị
Kiểm sát ngay từ khi thụ lý (Kiểm sát quy trình): KSV phải chủ động nắm bắt thông tin về vụ án ngay từ khi Tòa án thụ lý, theo dõi chặt chẽ quá trình Tòa án thu thập chứng cứ và ban hành văn bản yêu cầu người bị kiện cung cấp tài liệu.
Áp dụng logic pháp lý chặt chẽ: Khi kiểm sát Quyết định tạm đình chỉ, KSV phải luôn đặt ra câu hỏi: Việc tạm đình chỉ có phải là biện pháp cuối cùng khi không còn cách nào để tiếp tục giải quyết vụ án không? Trong vụ án này, Viện kiểm sát đã khẳng định Tòa án còn biện pháp khác (yêu cầu, đôn đốc, áp dụng chế tài tố tụng đối với người bị kiện), do đó, việc tạm đình chỉ là không cần thiết và sai căn cứ.
Sự nhạy bén về thời hạn: Nhận thức rõ thời hạn Kháng nghị Quyết định tạm đình chỉ là rất ngắn (07 ngày), Phòng 10 đã khẩn trương nghiên cứu, tham mưu, giúp Lãnh đạo VKSND tỉnh ra Quyết định kháng nghị kịp thời trước khi hết thời hạn.
2. Giải pháp nâng cao chất lượng công tác kiểm sát QĐĐC
Để nhân rộng kinh nghiệm này và nâng cao chất lượng kiểm sát Quyết định tạm đình chỉ, đặc biệt trong án hành chính và dân sự, VKSND tỉnh Đồng Nai cần thực hiện các giải pháp sau:
Tăng cường đào tạo chuyên sâu: Tổ chức các buổi Hội thảo, Chuyên đề nghiệp vụ tập trung vào "Kỹ năng nhận diện vi phạm căn cứ tạm đình chỉ và tạm ngừng" trong LTTHC và BLTTDS. Chú trọng phân biệt rõ ranh giới áp dụng giữa các điểm quy định tại Điều 141 LTTHC và Điều 214 BLTTDS.
Phát huy công cụ công nghệ thông tin: Khẩn trương áp dụng hoặc phát triển phần mềm theo dõi án tồn đọng, án tạm đình chỉ. Thiết lập cơ chế cảnh báo tự động khi Tòa án ra Quyết định tạm đình chỉ, đặc biệt là các vụ án lớn, phức tạp, giúp KSV nhận hồ sơ và tham mưu kháng nghị sớm nhất.
Đề cao trách nhiệm của KSV được phân công: Quy định rõ trách nhiệm của KSV phải chủ động lập danh sách các vụ án có nguy cơ bị tạm đình chỉ sai căn cứ (ví dụ: các vụ kiện hành chính mà người bị kiện là cơ quan nhà nước chậm cung cấp tài liệu) để theo dõi đặc biệt.
Đề xuất kiến nghị chung: VKSND hai cấp tỉnh Đồng Nai cần tổng hợp các trường hợp áp dụng sai Điều 141 LTTHC để ban hành Kiến nghị tổng hợp gửi TAND tỉnh, đề nghị chấn chỉnh vi phạm tố tụng trong toàn hệ thống Tòa án hai cấp tỉnh, nhằm thực hiện nghiêm túc nguyên tắc giải quyết vụ án kịp thời theo quy định của pháp luật.
Việc VKSND tỉnh Đồng Nai kịp thời ban hành Quyết định kháng nghị phúc thẩm đối với Quyết định tạm đình chỉ không có căn cứ pháp luật không chỉ bảo vệ nghiêm minh pháp luật tố tụng, bảo đảm quyền lợi của người khởi kiện mà còn thể hiện vai trò, vị thế chủ động của Ngành Kiểm sát trong hoạt động tư pháp, là bài học nghiệp vụ cần được phổ biến rộng rãi để các đơn vị học tập và rút kinh nghiệm.